Staatsinrichting: Het politieke bestel

Als de samenleving een vast gegeven zou zijn, zouden we ons niet met de inrichting behoeven bezig te houden. Maar de samenleving is dynamisch en dat levert zowel goede als kwade kansen op.

Politiek

Het beheersen en het afwegen van die goede en kwade kansen met het oog op de toekomst is een kenmerk van de menselijke samenleving. Zelfs in de meest primitieve menselijke samenleving heeft men zich daarmee beziggehouden. Men verdedigde zich tegen aanvallers van buiten; men zorgde voor rust en veiligheid in de eigen samenleving; er werden manieren bedacht om meningsverschillen tussen de leden van de samenleving te beslechten zonder dat er geweld bij te pas kwam.

De samenleving was er op uit zich zelf in stand te houden en ervoor te zorgen dat de nieuwe mogelijkheden in de maatschappij konden worden toegepast.
Als we politiek definiëren als het vorm geven aan de samenleving dan hebben zelfs de primitiefste samenlevingen aan politiek gedaan. Meestal deed slechts een gedeelte van de samenleving aan politiek: het stamhoofd, de verzameling oude wijze mannen en de volksvergadering van alle volwassen mannen — maar het aantal deelnemers aan die vormgeving van de samenleving is hier niet zo belangrijk. Het gaat er om dat vormgeving plaatsvond.

In de loop van de geschiedenis is die vormgeving veel ingewikkelder geworden. Dat ligt voor de hand want de menselijke mogelijkheden zijn steeds toegenomen en daarmee ook de goede en kwade kansen. Tegenwoordig is de samenleving zo ingewikkeld geworden dat vrijwel niemand meer een volledig beeld heeft van de wijze waarop die samenleving in elkaar zit.
Alles hangt met alles samen.

Volk en volksvertegenwoordiging

De tijd dat één man vanuit een grote overheersende machtspositie de samenleving kon leiden is lang voorbij. De vraag wat de tekorten en de mogelijkheden van de samenleving zijn laat zich alleen maar beantwoorden door de gecombineerde kennis, ervaringen en inzichten van grote groepen uit die samenleving. Daar komt bij dat de inzichten en opvattingen vaak grote verschillen vertonen; daardoor wordt het noodzakelijk te beslissen over de vraag welke opvatting de geldende zal zijn. Het nemen van die beslissing moet op zo’n manier gebeuren dat ook de tegenstanders zich er bij neer zullen leggen. Anders zullen zij vroeg of laat in opstand komen tegen die beslissing en daarmee lopen we dan de kans dat de samenleving uit elkaar valt.